Zanzibar Investment Bank

Utangulizi na Historia Fupi ya Benki ya Uwekezaji Zanzibar (ZIB)

Benki ya Uwekezaji Zanzibar, inayofahamika kwa kifupi kama ZIB, inasimama kama mradi mkubwa na wenye matumaini makubwa unaoongozwa na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar. Benki hii, ambayo bado iko katika hatua za mwanzo za utafiti wa uwezekano na kupanga, inatarajiwa kuanza rasmi shughuli zake ifikapo mwaka 2025. Kusudi lake kuu ni kuwa kichocheo kikuu cha maendeleo ya kiuchumi visiwani Zanzibar, kwa kutoa msaada wa kifedha kwa wawekezaji wa ndani na miradi muhimu ya kimaendeleo.

Ni muhimu kufahamu kuwa hadi kufikia mwishoni mwa mwaka 2025, ZIB bado haijakamilisha usajili rasmi na Benki Kuu ya Tanzania wala Wakala wa Usajili na Leseni za Biashara Zanzibar (ZIPA). Kwa hivyo, maelezo yote kuhusu bidhaa za kifedha, michakato ya uendeshaji, vipengele vya teknolojia, na takwimu za utendaji bado hayajathibitishwa na yanapaswa kuchukuliwa kama makadirio ya awali au mipango. Serikali kwa sasa inafanya utafiti wa kina kabla ya kuifanya benki hii kuwa taasisi iliyosajiliwa kisheria.

ZIB inatarajiwa kuanzishwa kama ushirikiano kati ya sekta ya umma na binafsi, ambapo Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar itakuwa mbia mkuu. Mfumo huu wa umiliki unalenga kuhakikisha kuwa benki inazingatia vipaumbele vya maendeleo ya taifa huku ikinufaika na ufanisi na ubunifu wa sekta binafsi. Lengo lake kuu ni kuwa benki ya maendeleo na uwekezaji, ikijikita katika kutoa mikopo ya kati na ya muda mrefu. Walengwa wakuu ni pamoja na biashara ndogondogo na za kati (SMEs), biashara mpya zinazoanza (startups) katika sekta mbalimbali kama vile utalii, kilimo cha biashara, nishati mbadala, uvuvi, na viwanda. Zaidi ya hayo, ZIB inakusudia kufadhili miradi mikubwa ya miundombinu na miradi ya sekta ya umma kupitia mikopo ya pamoja na ushirikiano wa umma na binafsi (PPP). Wajasiriamali wenye ukuaji wa juu wanaotafuta ufadhili maalum pia watafaidika na huduma zake.

Huduma za Mikopo na Masharti Yake Yanayotarajiwa

Kama ilivyoelezwa hapo awali, kwa kuwa ZIB bado haijaanza kufanya kazi rasmi, maelezo mahususi ya bidhaa zake yanaweza kubadilika kulingana na matokeo ya utafiti wa uwezekano unaoendelea. Hata hivyo, huduma zifuatazo za kifedha zinatarajiwa kutolewa:

• Aina za Mikopo:
  • Mikopo ya Muda Maalum kwa SME: Ili kusaidia biashara ndogondogo na za kati katika upanuzi au uwekezaji wa mitaji.
  • Fedha za Miradi na Miundombinu: Mikopo mikubwa kwa ajili ya miradi ya maendeleo ya kitaifa na binafsi.
  • Mikopo ya Mtaji wa Biashara (Working Capital Lines): Kusaidia biashara kuendesha shughuli zao za kila siku.
  • Mikopo Midogo: Kupitia ushirikiano na kampuni za teknolojia ya kifedha (fintech) ili kuwafikia wananchi wengi zaidi.
• Kiasi cha Mikopo:
  • Kiasi cha chini kinachotarajiwa: TZS milioni 5 (sawa na takriban Dola za Marekani 2,000).
  • Kiasi cha juu kinachotarajiwa: TZS bilioni 5 (sawa na takriban Dola za Marekani 2 milioni).
• Viwango vya Riba:
  • Riba inayobadilika (Floating Rates): Inakadiriwa kuwa kati ya asilimia 12% hadi 18% kwa mwaka.
  • Riba isiyobadilika (Fixed-Rate Options): Inakadiriwa kuwa kati ya asilimia 14% hadi 20% kwa mwaka.

Masharti Muhimu ya Mikopo:

• Muda wa Kurejesha Mikopo:
  • Muda mfupi: Hadi miezi 12.
  • Muda wa kati: Kuanzia mwaka 1 hadi miaka 5.
  • Muda mrefu: Hadi miaka 10, hususan kwa miradi ya miundombinu.
• Muundo wa Ada:
  • Ada ya Utayarishaji Mikopo (Origination Fee): Inakadiriwa kuwa 1% hadi 2% ya kiasi chote cha mkopo.
  • Ada ya Uchakataji (Processing Fee): Ada ya jumla ya TZS 50,000.
  • Adhabu ya Malipo ya Kuchelewa: Asilimia 2% kwa mwezi kwa kiasi cha deni lililobaki.
• Mahitaji ya Dhamana:
  • Mikopo ya Biashara: Dhamana ya majengo ya biashara (commercial mortgages).
  • Dhamana za Mali na Vifaa (Chattels and Equipment Liens).
  • Dhamana Binafsi: Kwa wamiliki wa SME.

Ni muhimu kusisitiza kuwa takwimu zote hizi ni makadirio ya awali na zinaweza kubadilika mara tu ZIB itakapoanza shughuli rasmi na kupata leseni kamili. Waombaji mikopo watakaotarajiwa wanapaswa kuwa tayari kwa mabadiliko haya.

Mchakato wa Maombi, Uendeshaji na Ufikiaji wa ZIB

ZIB inakusudia kutumia mifumo ya kisasa ili kurahisisha michakato yake ya uendeshaji na kufikia wateja wengi. Hapa kuna muhtasari wa michakato iliyopangwa:

• Usajili wa Wateja na Uthibitishaji wa Utambulisho (KYC):
  • Maombi yatawezekana kupitia njia mbalimbali: programu tumizi ya simu (mobile app), tovuti (online portal), na ofisi za matawi.
  • Mahitaji ya kawaida ya KYC yatajumuisha kitambulisho cha serikali, uthibitisho wa makazi, na namba ya utambulisho wa mlipa kodi (TIN).
  • Uchunguzi wa kina zaidi utafanywa kwa ufadhili wa miradi mikubwa na mikopo yenye viwango vikubwa.
• Alama za Mikopo na Uchambuzi wa Maombi:
  • ZIB itatumia mfumo wake maalum wa kutoa alama za mikopo, unaochanganya data kutoka Mamlaka za Taarifa za Mikopo (kama TCIB na CRB).
  • Uchambuzi wa mtiririko wa fedha (cash-flow analysis) na tathmini ya hatari za sekta pia zitazingatiwa.
  • Kamati maalum za uchambuzi wa mikopo zitashughulikia miamala yenye thamani kubwa, zaidi ya Dola za Marekani 100,000.
• Njia za Utoaji Fedha:
  • Uhamisho wa moja kwa moja wa benki kwenda akaunti za benki za ndani.
  • Uhamisho wa fedha kupitia huduma za fedha za simu (mobile money) kama vile M-Pesa, Tigo Pesa, na Airtel Money.
  • Uchukuaji wa fedha taslimu katika matawi yaliyoteuliwa.
• Ukusanaji na Urejeshaji Mikopo:
  • Kutakuwa na vikumbusho vya malipo ya moja kwa moja kupitia SMS na WhatsApp.
  • Maafisa wa uwanja watahusika katika kushughulikia mikopo isiyorejeshwa.
  • Hatua za kisheria zitachukuliwa, ikiwemo kukamata mali au hatua za kisheria za kiraia, kwa ajili ya urejeshaji wa mikopo.

Vipengele vya Programu Tumizi ya Simu na Ufikiaji:

ZIB inawekeza katika teknolojia ya kidijitali ili kurahisisha upatikanaji wa huduma zake:

• Programu Tumizi ya Simu (Mobile App):
  • Inatengenezwa na inatarajiwa kuzinduliwa kwa mifumo ya iOS na Android katika robo ya pili ya mwaka 2025.
  • Vipengele vitajumuisha: maombi ya mkopo, dashibodi ya akaunti, saini ya kielektroniki, na mawasiliano ya muda halisi.
• Tovuti na Uwepo wa Kidijitali:
  • Anwani ya tovuti (URL) itatangazwa mara tu benki itakapopata leseni.
  • Benki pia itashirikiana na ZIPA na vituo vya kulea biashara (incubators) kwa masoko ya kidijitali.
• Chanjo ya Kijiografia:
  • Matawi ya awali yanapangwa kufunguliwa Unguja (Zanzibar City) na Pemba Town.
  • Vituo vidogo vya huduma vitafunguliwa Nungwi, Matemwe, na Mkoani.
  • Mtandao wa mawakala unatarajiwa kuimarisha ufikiaji katika maeneo ya vijijini.
• Walengwa Wakuu na Demografia:
  • ZIB inalenga kufikia SME 1,000 katika mwaka wa kwanza wa operesheni.
  • Kipaumbele kitatolewa kwa biashara zinazoendeshwa na vijana na wanawake wajasiriamali.

Hali ya Udhibiti, Ulinzi wa Wateja na Nafasi Sokoni

Uaminifu na uwazi ni nguzo muhimu kwa taasisi yoyote ya kifedha. ZIB inakusudia kufuata viwango vya juu vya udhibiti na ulinzi wa wateja:

• Hali ya Leseni:
  • Leseni kamili bado inasubiriwa kutoka Benki Kuu ya Tanzania chini ya Sheria ya Mabenki na Taasisi za Fedha.
  • Inatarajiwa kuainishwa kama Taasisi ya Fedha za Maendeleo (Development Finance Institution).
• Usimamizi wa Udhibiti:
  • Itasimamiwa na Benki Kuu ya Tanzania na Wizara ya Fedha ya Zanzibar.
  • Itazingatia kanuni za kupambana na utakatishaji fedha (AML) na viwango vya FATF.
• Ulinzi wa Watumiaji:
  • Itafuata miongozo ya "Fair Treatment of Financial Consumers" iliyotolewa na Benki Kuu ya Tanzania.
  • Ufichuzi wa uwazi wa ada zote na masharti ya mikopo utazingatiwa.

Nafasi ya Ushindani na Tofauti ya ZIB:

ZIB itaingia katika soko lenye ushindani, lakini inalenga kujitofautisha kupitia vigezo hivi:

• Washindani Wakuu:
  • Washindani wakuu katika sekta ya fedha za maendeleo ni pamoja na TIB Development Bank, Tanzania Agricultural Development Bank (TADB), na madirisha ya SME ya Exim Bank.
• Tofauti ya ZIB:
  • Umakini wa kipekee katika kukuza maeneo ya kiuchumi ya Zanzibar.
  • Muundo wa ushirikiano wa umma na binafsi unaotoa mchanganyiko wa fedha.
  • Ushirikiano wa karibu na mipango ya Maeneo Maalum ya Kiuchumi (Special Economic Zones) ya ZIPA.
• Mipango ya Ukuaji na Upanuzi:
  • Benki inatarajiwa kupanua huduma zake Tanzania Bara ifikapo mwaka wa tatu wa operesheni.
  • Uzinduzi wa kitengo cha hisa za ubia (venture-equity arm) unatarajiwa katika mwaka wa pili.
  • Uwezekano wa kushirikiana na taasisi za kimataifa kama Bpifrance kwa ufadhili wa pamoja.
• Ushirikiano:
  • Memoranda ya Makubaliano yanafanyiwa mazungumzo na kampuni za simu (kwa ujumuishaji wa fedha za simu).
  • Taasisi za Kimataifa za Fedha za Maendeleo (DFIs) kama vile IFC na EIB.
  • Benki za ndani kwa ajili ya ugawaji wa hatari za mikopo.

Ushauri kwa Waombaji Mikopo Watakaotarajiwa na Hitimisho

Kwa kuwa Benki ya Uwekezaji Zanzibar (ZIB) bado haijaanza shughuli zake rasmi, hakuna hakiki za wateja au takwimu za utendaji wa kifedha zinazopatikana. Hata hivyo, ZIB inatarajia kutoa huduma bora kwa wateja, ikiwemo kituo cha kupokea simu saa 24/7 na usaidizi kupitia WhatsApp. Pia, mameneja mahusiano maalum watatengwa kwa wateja wa mashirika.

Kwa waombaji mikopo watakaotarajiwa, ni muhimu kuzingatia yafuatayo:

• Subira na Uchunguzi: ZIB bado iko katika hatua za kupanga. Fanya uchunguzi wa kina pindi itakapozinduliwa rasmi. Angalia matangazo rasmi kutoka Benki Kuu ya Tanzania kuhusu leseni na kuanza kwa shughuli.
• Soma Masharti: Hakikisha umesoma na kuelewa masharti yote ya mikopo, ikiwemo viwango vya riba, ada, na adhabu za kuchelewa kulipa, mara tu yatakapothibitishwa.
• Andaa Nyaraka: Anza kuandaa nyaraka muhimu kama vile vitambulisho, uthibitisho wa makazi, TIN, na ripoti za kifedha za biashara yako, zitakazo hitajika kwa mchakato wa maombi.
• Linganisha: Wakati ZIB itakapoanza, linganisha huduma zake na zile za washindani wengine sokoni. Angalia ni nani anatoa masharti bora zaidi kulingana na mahitaji yako.
• Uelewa wa Biashara: Hakikisha una mpango madhubuti wa biashara na uwezo wa kuonyesha jinsi mkopo utakavyotumika na kurejeshwa. ZIB inalenga kuunga mkono biashara zenye uwezo wa ukuaji.

Kwa kumalizia, Benki ya Uwekezaji Zanzibar inawakilisha fursa kubwa kwa maendeleo ya kiuchumi visiwani na inaweza kuwa mshirika muhimu kwa wajasiriamali na wawekezaji. Hata hivyo, ni muhimu kukumbuka kuwa huduma zake zote na michakato bado ni mipango na zitasubiri uthibitisho rasmi baada ya leseni kupatikana na benki kuanza shughuli. Tunatoa wito kwa umma kuendelea kufuatilia matangazo rasmi kutoka mamlaka husika.